Với diện tích tự nhiên 39.734km2, từ lâu ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đã hình thành và phát triển các hệ sinh thái tự nhiên rất độc đáo. Đó là hệ sinh thái rừng Tràm U Minh, hệ sinh thái rừng ngập mặn ven biển (HSTRNM), hệ sinh thái nông nghiệp. Tại đây, có nhiều khu bảo tồn thiên nhiên, vườn chim, sân chim tự nhiên... rất hấp dẫn cho du lịch sinh thái. Đặc biệt, hệ sinh thái rừng ngập mặn ở các tỉnh Cà Mau, Kiên Giang, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Trà Vinh, Bến Tre... có vai trò cực kỳ quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội, giữ cân bằng môi trường sinh thái toàn khu vực. Trước tác động của biến đổi khí hậu đã và đang diễn ra vấn đề quan tâm bảo vệ và phát triển hệ sinh thái rừng ngập mặn ở ĐBSCL vô cùng quan trọng.

Tầm quan trọng

ĐBSCL hiện có khoảng 347.500 ha rừng các loại, trong đó rừng tự nhiên là 53.700 ha, rừng trồng là 294.500 ha. Như vậy, diện tích rừng che phủ trong toàn vùng đạt chưa đến 10% diện tích đất tự nhiên. Trong đó, tổng diện tích rừng ngập mặn trên các bãi bồi phù sa ven biển, lưu vực của cửa sông thông ra biển và các đầm trũng nội địa chưa đến 100.000 ha, tập trung ở các tỉnh Cà Mau (58.285 ha), Bạc Liêu (4.142 ha), Sóc Trăng (2.943 ha), Trà Vinh (8.582 ha), Bến Tre (7.153 ha), Kiên Giang (322 ha), Long An (400 ha)... Vùng rừng ngập mặn này luôn luôn chịu sự chi phối của thủy triều biển. Hệ thực vật rừng ngập mặn phổ biến ở vùng ven biển ĐBSCL là các loài mắm trắng, đước, bần trắng, bần chua, vẹt tách, dà quánh, dà vôi, giá, cóc vàng, dừa nước...

Có thể nói, HSTRNM ven biển với tác dụng chắn sóng, gió có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ đường bờ biển, đê điều, tăng khả năng chống chọi với tác động của thay đổi khí hậu... Đặc biệt, RNM có vai trò bảo vệ đới bờ và cửa sông, hạn chế xói lở và tác hại của bão, sóng đối với hệ thống đê biển. Theo một nghiên cứu tại Nhật Bản, một khu RNM có chiều rộng 100m, có thể làm giảm 50% chiều cao của sóng triều và giảm 50% năng lượng của sóng. Nhờ có hệ thống rẽ dày đặc trên mặt đất, RNM có thể làm chậm dòng chảy và thích nghi với mực nước biển dâng. Các cây con, quả và hạt có khả năng sống dài ngày trong nước nên cây ngập mặn sẽ phát tán rộng vào đất liền khi nước biển dâng ngập các vùng đó. Khi RNM tự nhiên được bảo vệ hoặc các rừng trồng đủ rộng, sẽ tạo thành những bức tường vững chắc, bảo vệ bờ biển và chân đê khỏi bị xói lở do bão lụt và nước biển dâng... Theo GS-TS Nguyễn Hoàng Nghĩa, thực tế cho thấy những cơn bão đổ bộ vào nước ta trong 3 năm vừa qua, những nơi nào có rừng ngập mặn được bảo vệ tốt thì đê biển mặc dù chỉ được xây dựng bằng đất nện vẫn đứng vững vàng. Ngược lại, các đê biển bằng bê tông hoặc kè đá ở những khu vực không có rừng ngập mặn hoặc rừng bị chặt phá thì đê biển đều bị phá vỡ. Kết quả khảo sát ở những quốc gia có sóng thần cũng cho thấy các dải rừng ngập mặn có thể làm giảm cường độ của sóng thần từ 50%-90% nên các làng mạc sau rừng ngập mặn ít bị ảnh hưởng.

Phục hồi và phát triển hệ sinh thái rừng ngập mặn

Theo các nhà khoa học nhiệm vụ trước mắt của các địa phương có HSTRNM cần tập trung tăng cường vai trò quản lý Nhà nước của các cấp chính quyền tại địa phương, đặc biệt là chính quyền cơ sở và cơ quan chuyên ngành lâm nghiệp, môi trường trong công tác bảo vệ và phát triển hiệu quả HSTRNM ven biển ở khu vực ĐBSCL.

Song song đó, việc quy hoạch môi trường trong phát triển KT-XH ở các vùng ven biển, đặc biệt là quy hoạch môi trường gắn với bảo vệ và phát triển HSTRNM ở ĐBSCL, phải đảm bảo cho sự phát triển bền vững trong khu vực. Phân vùng sinh thái trong quy hoạch bảo tồn và phát triển các vùng đất ven biển, trong đó tập trung tiếp cận tổng hợp đa ngành, đa mục tiêu nông-lâm-ngư và bảo vệ môi trường trong mục tiêu phát triển KT-XH. Tăng cường vai trò quản lý Nhà nước của các cấp chính quyền tại địa phương, đặc biệt là chính quyền cơ sở và cơ quan chuyên ngành lâm nghiệp, môi trường trong công tác bảo vệ và phát triển hiệu quả HSTRNM ven biển ở khu vực ĐBSCL.

Đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án bảo tồn và phát triển HSTRNM ven biển, các dự án trồng mới và tái sinh rừng ngập mặn ven biển; nghiêm cấm bao ví bãi bồi cửa sông để nuôi trồng thủy sản làm hủy hoại diễn thế tự nhiên bồi tụ và phát triển rừng ngập mặn non trẻ. Đồng thời, tiến hành quy hoạch các khu bảo tồn đất ngập nước và bảo vệ đa dạng sinh học của vùng đất ngập nước, các sân chim tự nhiên, các rừng đặc dụng ngập mặn phòng hộ ven biển có giá trị như là lá chắn bảo vệ môi trường ở ĐBSCL. Bà Astrid Klug, Quốc Vụ Khanh, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên Cộng hòa Liên bang Đức, cho biết Chính phủ Đức rất quan tâm đến việc bảo vệ môi trường cũng như sự biến đổi khí hậu mà Việt Nam là một trong những nước chịu ảnh hưởng nghiêm trọng của sự biến đổi khí hậu. Vì vậy, vừa qua Chính phủ Đức đã ký viện trợ Dự án “Quản lý bền vững hệ sinh thái rừng ven biển tỉnh Bạc Liêu, Việt Nam”, có tổng kinh phí 1,76 triệu euro. Trong đó, nguồn viện trợ không hoàn lại của Chính phủ Đức là 1,6 triệu euro và phía Việt Nam (tự cân đối ngân sách của tỉnh Bạc Liêu) là 160.000 euro. Thời gian thực hiện Dự án trong 3 năm (từ 2009-2011) với các chức năng chính như: thiết lập các biện pháp nâng cao tính đa dạng hệ sinh thái rừng ven biển, nâng cao mức độ đa dạng sinh học Sân chim Bạc Liêu, nâng cao hiệu quả quản lý sử dụng rừng và đất rừng của người dân địa phương sống phụ thuộc vào rừng, tăng cường khả năng quản lý các cơ quan có liên quan đối với rừng ngập mặn.

Bộ NN&PTNT đã được Chính phủ giao chủ trì thực hiện đề án “Khôi phục và phát triển rừng ngập mặn ven biển, giai đoạn 2008-2015”. Theo đề án vừa trình Thủ tướng Chính phủ, kinh phí dự kiến để phục hồi và phát triển rừng ngập mặn lên đến 2.490 tỉ đồng. Với mục tiêu thiết lập hệ thống rừng ngập mặn để phòng chống thiên tai, bảo vệ môi trường một cách ổn định, đề án yêu cầu phải phát triển toàn bộ hệ sinh thái rừng ngập mặn ven biển với kế hoạch dài hạn, có các giải pháp khoa học kỹ thuật gắn liền với phát triển kinh tế-xã hội. Trong giai đoạn đầu, sẽ trồng và nâng cao chất lượng rừng với diện tích trên 32.800 ha, trồng thêm hơn 97.500 ha, nâng tổng diện tích rừng ngập mặn cả nước lên trên 307.200 ha vào năm 2015. Trước mắt, sẽ ưu tiên trồng và bảo vệ đai rừng ngập mặn bảo đảm đến năm 2010 hoàn thành việc phục hồi và trồng hơn 18.800 ha rừng để bảo vệ hệ thống đê biển.

Việc tăng nhanh diện tích phủ xanh của thảm rừng ngập mặn phòng hộ ven biển, bảo vệ rừng ngập mặn khỏi nạn bị chặt phá làm củi, gỗ, nuôi trồng thủy sản. Theo dõi giám sát chất lượng thảm rừng ngập mặn đã bị suy giảm và các HSTRNM để kịp thời xử lý các vấn đề gây tổn thất đến tài nguyên nước, tài nguyên đất và tài nguyên sinh học, đảm bảo cho độ ổn định của hệ sinh thái... là những việc làm quan trọng mà các địa phương ở ĐBSCL cần quan tâm thực hiện để giảm nhẹ thiên tai do tác động của BĐKH gây ra.

Lê Hiền<br>(Nguồn monre.gov.vn)